(Phong Trần biên soạn theo tư liệu của Trần Nam Bình và Nguyễn Vũ Dũng)
Trường Trung Học Kiểu Mẫu Thủ Đức (KMTĐ) chính thức khai giảng ngày11/10/1965 . Ngay lúc trường còn hoạt động, ít người biết đến tên KMTĐ, một phần vì trường còn quá non trẻ, một phần vì vị trí cô lập của nhà trường. Đến năm 1975, trường bị đóng cửa và khuôn viên trường hiện nay là Trung tâm Huấn luyện Thể dục Thể thao 2.
Trường Trung Học Kiểu Mẫu Thủ Đức (KMTĐ) chính thức khai giảng ngày
1. Dẫn Nhập
Trường Trung Học Kiểu Mẫu Thủ Đức (KMTĐ) chính thức khai giảng ngày 11/10/1965 . Ngay lúc trường còn hoạt động, ít người biết đến tên KMTĐ, một phần vì trường còn quá non trẻ, một phần vì vị trí cô lập của nhà trường. Đến năm 1975, trường bị đóng cửa và khuôn viên trường hiện nay là Trung tâm Huấn luyện Thể dục Thể thao 2.
2. Nguồn Gốc Trường Trung Học Kiểu Mẫu Thủ Đức
Sau năm 1954, chương trình trung học công lập phổ thông miền Nam Nam
Trong Hội Thảo Giáo Dục Toàn Quốc lần thứ nhất (HTGDTQ-I) tại miền Nam
- Nhân bản;
- Dân tộc; và
- Khai phóng.
Giáo dục Nhân Bản (humanist) là giáo dục đặt con người là cứu cánh, chú trọng vào sự phát triển toàn diện, và tôn trọng những giá trị thiêng liêng của con người.
Giáo dục Dân Tộc (national) là giáo dục tôn trọng truyền thống dân tộc, phù hợp với hoàn cảnh của con người trong gia đình, địa phương, nghề nghiệp, xã hội và quốc gia, và nhằm bảo đảm cho sự sinh tồn và phát triển của quốc gia dân tộc.
Giáo dục Khai Phóng (open-minded) là giáo dục cởi mở đón nhận các văn hoá và tiến bộ trên thế giới trong tinh thần khoa học, và nhằm phát triển tinh thần xã hội và dân chủ.
Ba triết lý giáo dục này đựợc Bộ Giáo Dục miền Nam bắt đầu áp dụng vào chương trình trung học năm 1960 . Chúng chính là những triết lý giáo dục của KMTĐ sau này, và là của tất cả các trường trung học miền Nam thời đó. Cần nhấn mạnh, đây là triết lý chung của Bộ Giáo Dục và không phải là nguyên tắc riêng của trường KMTĐ như nhiều người lầm tưởng.
Sau HTGDTQ-I, Bộ Giáo Dục bắt đầu dự án xây cất một trường tân tiến với các lớp học khang trang, học cụ đầy đủ, phương pháp giảng dạy hiện đại, và chương trình phù hợp cho nhu cầu phát triển của học sinh, xã hội. Trường này sẽ là một nơi nghiên cứu và kiểm nghiệm giáo dục bậc trung học, và trực thuộc ĐHSP Saigon. Dự án này là nguồn gốc nguyên thủy của trường KMTĐ và được bắt đầu tiến hành từ năm 1959 .
Muốn xây dựng một ngôi trường trung học tân tiến như KMTĐ cần hai nguồn lực chính: tài lực dồi dào và nhân lực hùng hậu. Ngân sách giáo dục miền Nam thời bấy giờ đã nhờ một phần lớn vào viện trợ của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa kỳ (USAID) để thi hành những cải tổ giáo dục, nhất là từ năm 1960.
Ngoài ngân khoản xây cất và trang bị, USAID cũng đã tài trợ huấn luyện các giáo sư KMTĐ tại Mỹ và cố vấn sư phạm trong việc phát triển các môn hướng nghiệp và tổ chức hành chính tại KMTĐ. Đại Học Ohio Athens USAI D chọn làm cố vấn cho ĐHSP Saigon và trường KMTĐ. PĐCV Ohio (còn gọi là Ohio University Contract Team) cho trường KMTĐ gồm tất cả sáu vị giáo sư về ngành sư phạm chuyên về các môn hướng nghiệp hoặc tổ chức hành chính: Tiến sĩ Raines (Hướng Dẫn Khải Đạo), Bà Apple (Doanh Thương), Tiến sĩ McGinty (Kinh Tế Gia Đình), Tiến sĩ Pawelek, Ông Sells (Công Kỹ Nghệ) và Tiến sĩ Hubler (Tổ chức Hành chính).
Người đầu tiên chịu trách nhiệm phát huy chương trình GDTH tại KMTĐ là Giáo sư Dương Thiệu Tống, cũng là vị Hiệu trưởng đầu tiên của trường. Ban giảng huấn được chọn lựa gồm những nhà giáo xuất sắc nhất, chính Ban Giảng Huấn đã soạn thảo ra giáo trình chi tiết cho các môn học tại KMTĐ.
3. Tiến Trình Cải Tổ Giáo Dục Trung Học tại Miền Nam
Bước đầu trong kế hoạch cải tổ giáo dục trung học tại miền Nam trước 1975 là thiết lập các trung tâm thử nghiệm giáo dục mới, tức là các trường Kiểu Mẫu (Demonstration Schools). Căn cứ trên các tài liệu chính thức, tại miền Nam Việt Nam
Mô hình giáo dục tổng hợp (GDTH) tại KMTĐ, trên lý thuyết, có các đặc trưng sau đây:
- cơ sở vật chất hiện đại và đầy đủ;
- quy chế tổ chức và quản trị hữu hiệu;
- đội ngũ giáo sư hùng hậu, yêu nghề, có chuyên môn cao và kinh nghiệm quốc tế; và
- chương trình giáo dục toàn diện, thích nghi, thực dụng và tân tiến (bao gồm nhiều khía cạnh như các môn hướng học, hướng nghiệp; phương pháp giảng dạy mới; tinh thần tự học; khảo sát trắc nghiệm; sinh hoạt hiệu đoàn; hướng dẫn khải đạo; trại huấn luyện, vv).
- đưa vào các môn học hướng nghiệp như Công Kỹ Nghệ (CKN), Doanh thương, Kinh tế gia đình (KTGĐ), Hướng dẫn Đức dục, Khải đạo
- Các giáo trình và phương pháp giảng dạy các môn hướng học như Việt văn, Sinh ngữ, Kiến thức Xã hội (Sử Điạ), Toán, Lý hoá, Vạn vật, vv tại KMTĐ cũng khác và có nhiều cải tiến so với chương trình phổ thông cùng thời .
Bước thứ nhì trong kế hoạch cải tổ là lan truyền mô hình GDTH từ các trường Kiểu Mẫu đến các trường Dẫn Đạo (Pilot Schools). Theo kế hoạch ban đầu của Bộ Giáo Dục, trong năm 1969 có tất cả 12 trường Trung Học Dẫn Đạo trên khắp miền Nam như sau :
- Trần Quốc Tuấn (Quảng Ngãi), Gia Hội (Huế) và Ban Mê Thuột tại Vùng 1;
- Nguyễn Huệ (Tuy Hoà), Lý Thường Kiệt và Cộng Đồng tại Vùng 2;
- Quốc Gia Nghĩa Tử (
- Nguyễn Trung Trực (Rạch Giá), Phan Thanh Giản (Cần Thơ) và Thoại Ngọc Hầu (Long Xuyên) tại Vùng 4.
Trường KMTĐ đã đóng vai trò chủ động trong việc phát huy chương trình GDTH đến các trường Dẫn Đạo.
Dĩ nhiên, các trường Dẫn Đạo không thể nào áp dụng hoàn toàn GDTH KMTĐ vì mô hình này đòi hỏi quá nhiều điều kiện như đã đề cập bên trên. Vì thế, các trường tổng hợp Dẫn Đạo chỉ có thể mang các bộ môn hướng nghiệp vào chương trình học. Lúc đầu vì thiếu giáo sư, giáo viên chuyên môn trầm trọng nên chương trình giảng dạy các môn này tại các trường Dẫn Đạo hầu như là một sự chắp nối. Về sau, khi các giáo viên chuyên môn tốt nghiệp ĐHSP Saigon, và được bổ về làm việc tại các trường Dẫn Đạo thì việc giảng dạy mới dần dần trở thành có hệ thống và đồng nhất hơn.
Hai văn bằng tốt nghiệp KMTĐ: Hoàn Tất Mỹ Mãn Lớp 11 và Thành Chung Trung Học Tổng Hợp được Bộ Giáo Dục chính thức công nhận là tương đương và hưởng cùng quyền lợi với bằng Tú Tài 1 và Tú Tài 2 phổ thông Đến niên khoá 1972–73, văn bằng Thành Chung Trung Học Tổng Hợp trở thành Tú Tài Tổng Hợp.
Bước thứ ba trong kế hoạch cải tổ là chính thức áp dụng GDTH trong giáo dục bậc trung học. Đến cuối năm 1971, Bộ Giáo Dục ban hành cuốn Chương Trình Trung Học Tổng Hợp Bậc Đệ Nhất và Nhị Cấp. Theo chính sách này các môn Doanh Thương, Canh Nông, CKN và KTGĐ tại KMTĐ sẽ được dùng làm căn bản cho các môn hướng nghiệp trong chương trình tổng hợp toàn miền Nam. Đến năm 1972, khi chương trình kiểm nghiệm GDT H được xem là thành công, Bộ Giáo Dục quyết định áp dụng chương trình GDT H cho một số lớn trường trung học trong miền Nam với danh xưng: trường Trung học Tổng hợp. Đây được xem là giai đoạn cuối của kế hoạch cải tổ với sự thành hình của GHTH. Như vậy, đến thời điểm này, việc cải tổ giáo dục bậc trung học miền Nam Việt Nam Nam
4. Ý Nghĩa của Kiểu Mẫu, Giáo Dục Tổng Hợp và Hướng Nghiệp
Tên trường KMTĐ tiếng Anh là Thu Duc Demonstration School HSP Saigon và là nơi quan sát và thực hành sư phạm cho các sinh viên ĐHSP Saigon, như ghi trong mục tiêu thứ hai của Nghị định thành lập trường. Như vậy, KMTĐ đúng là một trường Demonstration theo nghĩa nói trên.
Tuy nhiên KMTĐ khác với các trường Demonstration trong hai điểm sau.
- KMTĐ không chỉ là một trường Demonstration địa phương, mà còn mang kỳ vọng “trở thành một kiểu-mẫu cho học-đường Trung-học Việt-Nam tương lai” như mục tiêu thứ ba của Nghị định sáng lập trường.
- Thứ hai, nhiều trường Demonstration bên Mỹ là các trường hội đủ các tiêu chuẩn cao về cơ sở vật chất, học trình, ban giảng huấn, trình độ học sinh, vv. Vì Demonstration là danh hiệu mà nhà trường, giáo sư, phụ huynh học sinh rất quý trọng, cho nên trẻ em muốn nhập học trường Demonstration thường được lọc lựa kỹ càng. Trong khi đó, GDTH KMTĐ dựa trên căn bản triết lý giáo dục Nhân bản đại chúng. Trên nguyên tắc, GDTH không gạt bỏ bất cứ học sinh nào vì những khiếm khuyết về thể xác, trí tuệ hay gia cảnh. Vai trò của giáo dục không cần thiết phải dựa trên khả năng ban đầu của học sinh mà là giá trị thêm vào (value added) của các học sinh tốt nghiệp. Điều đó hàm nghĩa học sinh bắt đầu vào học không cần giỏi, nhưng khi tốt nghiệp mỗi học sinh đều có một hướng đi về nghề nghiệp hoăc học vấn lên cao thích hợp tốt với năng khiếu và sở thích cá nhân, có khả năng thích ứng với môi trường sống của xã hội, và có khuynh hướng đóng góp tốt cho gia đình và xã hội.
Giáo dục tổng hợp dịch từ chữ comprehensive education. GDTH là một khái niệm có nhiều góc cạnh và do đó có thể định nghĩa từ nhiều quan điểm khác nhau. Trong bài này chúng tôi xin nêu ra ba cách thông hiểu GDTH.
Cách thứ nhất, có tính cách lịch sử, do chúng tôi nghe kể từ Giáo sư Dương Thiệu Tống như sau. Trước khi về làm Hiệu trưởng đầu tiên của trường KMTĐ, Thầy Tống đã du học bên Anh. Tại đây, Thầy đã có ấn tượng rất tốt về comprehensive education. Thầy nhận thấy rằng grammar schools là những trường dành cho con cháu giới thượng lưu, technical schools là những trường cho giới bình dân, còn comprehensive schools là gạch nối, con cháu mọi giới đều có thể học được. Theo lời Thầy, đây chính là nguồn gốc của chữ tổng hợp trong GDTH.
Cách thứ hai là định nghĩa GDTH bằng các thành phần chính yếu của hệ thống giáo dục này. Như đã nói trong Phần 3, GDTH có thể xem như là một nền giáo dục trung học với tất cả các nhân tố không thể thiếu sau đây:
- cơ sở vật chất tân tiến và quy chế tổ chức hiệu quả;
- giáo sư giỏi, trình độ chuyên môn cao, cập nhật, nhiều kinh nghiệm và yêu nghề;
- học sinh có động lực học tập cao;
- các bộ môn hướng học và hướng nghiệp thích nghi và thực dụng;
- lối giảng dậy toàn diện nhấn mạnh thuyết trình, thảo luận, thính thị, thí nghiệm, du khảo; khảo sát trắc nghiệm; thi cử xếp hạng theo phương pháp thống kê;
- lối học hiểu, tự tra cứu, làm việc chung; lối suy nghĩ độc lập, phê phán, sáng tạo; và
- sinh hoạt hiệu đoàn và hướng dẫn cá nhân, cấp, khải đạo toàn diện.
Cách thứ ba là định nghĩa GDTH bằng các mục tiêu của phương pháp giáo dục này. Theo cách nhìn này, GDTH là giáo dục trung học với ba chủ đích:
- thực hiện giáo dục tổng quát cho mọi học sinh hầu học sinh có thể trở thành công dân tốt, hữu dụng khi ra đời;
- thực hiện giáo dục hướng nghiệp giúp cho một số học sinh có cơ hội phát triển năng khiếu cá nhân, tài khéo thực dụng để có thể chuẩn bị nghề nghiệp khi không thể tiếp tục học lên cao; và
- thực hiện giáo dục hướng học giúp cho một số học sinh chuẩn bị cho con đường hậu trung học trong cũng như ngoài nước.
Như thế, GDTH có thể xem là sự kết hợp hài hoà của giáo dục phổ thông và kỹ thuật chuyên nghiệp.
Nhân dịp này, chúng tôi cũng muốn cải chính một số hiểu nhầm về các bộ môn hướng nghiệp. Hướng nghiệp có nhiều điểm tương tự nhưng không đồng nghĩa dậy nghề (hay huấn nghiệp). Liên hệ giữa hướng nghiệp và dạy nghề cũng giống như liên hệ giữa giáo dục và huấn luyện (hiện nay gọi là đào tạo). Giáo dục hướng nghiệp cung cấp cho học sinh những kiến thức và kỹ năng tổng quát, vừa lý thuyết lẫn thực hành, giúp cho học sinh phát triển năng khiếu, tài khéo cá nhân và khả năng giải quyết vấn đề hầu chuẩn bị học sinh cho việc làm trong tương lai. Huấn luyện dạy nghề cung cấp cho học sinh các hiểu biết và kỹ năng chuyên biệt, cụ thể, thường là thực dụng, có liên quan trực tiếp đến các nghề nghiệp chuyên môn mà học sinh sắp làm.
Thí dụ như môn học “Kinh tế Gia đình “ không phải là môn “ Nữ công gia chính, may vá nấu ăn”. Môn học KTGĐ là một môn có mục đích và chương trình phổ quát hơn như thế rất nhiều. Thí dụ như nấu ăn thật ra là những bài học về thực phẩm và dinh dưỡng. Nói chung, môn KTGĐ giúp nữ sinh “góp phần duy trì những cái hay, cái đẹp của gia đình Đông phương, những giá trị căn bản của nền tảng gia đình Việt Nam; đồng thời thích nghi với những thay đổi, những thử thách của xã hội mới cũng như những tiến bộ về khoa học kỹ thuật ngõ hầu phục vụ gia đình hữu hiệu hơn
Môn học Công kỹ nghệ được xâ dựng dựa trên nguyên tắc:
- CKN (Industrial Arts) tại các nước Tây phương là một môn học phổ thông chú không phải hướng nghiệp như rất nhiều người lầm tưởng;
- Môn CKN không giống như chương trình các trường kỹ thuật chuyên nghiệp; và
- Ba mục tiêu chính của CKN là óc sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề và sản xuất hàng loạt.
Chương trình Doanh Thương gồm có các môn như Doanh thương Tổng quát, Đánh máy chữ, Kế toán và Kinh tế Nhập môn. Những môn này gồm những bài học nhập môn chỉ cốt truyền đạt đến học sinh những lý thuyết và kỹ năng sơ đẳng để khi bước vào đời họ có cơ may tự tìm tòi, học hỏi thêm.
5. Thành Quả của Kiểu Mẫu Thủ Đức và Giáo Dục Tổng Hợp
Thành quả của GDTH tại KMTĐ có thể đánh giá bằng nhiều cách khác nhau. Một cách đánh giá tuyệt đối, nhìn từ quan điểm kế hoạch chính sách, là thử xét xem các hoạt động của KMTĐ đã đáp ứng được các mục tiêu thành lập trường hay không? Một cách đánh giá tương đối, từ lối nhìn kinh tế, là đối chiếu lợi ích và phí tổn của GDTH với lợi ích và phí tổn của giáo dục phổ thông/kỹ thuật chuyên nghiệp. Nhìn từ quan điểm “giáo dục vị nhân sinh” này, GDTH có thể xem là thành công nếu lợi ích của GDT H (so với tổn phí GDTH) cao hơn lợi ích của giáo dục phổ thông/kỹ thuật chuyên nghiệp cùng thời (so với tổn phí của các nền giáo dục này).
Chúng ta cần lưu ý hai điểm sau đây trong lối đánh giá kinh tế trên. Thứ nhất, lợi ích của giáo dục không chỉ bao gồm giá trị thêm vào cho bản thân của các học sinh tốt nghiệp (khi học lên, đi làm việc hay giao tế, lập gia đình, vv) mà cả những lợi ích ngoại tác (external benefits) cho toàn xã hội nữa (công dân tốt, hiểu biết quyền lợi và trách nhiệm, hệ thống liên lạc (network), vv). Thứ hai, trong việc tính toán chi phí giáo dục, chúng ta có thể bỏ qua đầu tư xây dựng ban đầu và chỉ tập trung vào ngân sách hiện hành hàng năm. Phân tích chi phí–lợi ích như vậy đòi hỏi quá nhiều số liệu, dữ kiện vừa định lượng vừa định tính mà chỉ có một nghiên cứu khoa học sâu rộng và tốn kém mới may ra cung cấp nổi. Vì nhiều lý do, kể cả lý do lịch sử, một công trình như vậy đã và không thể xẩy ra.
6. Liên Quan giữa Kiểu Mẫu Thủ Đức và Giáo Dục Ngày Nay
- Cải tổ giáo dục bậc trung học tại miền Nam Việt
- Dù cải tổ giáo dục ở bậc nào (tiểu, trung hay đại học), sự cải tổ cần phải được thực hiện cho toàn hệ thống giáo dục ở bậc đó. Hệ thống giáo dục bao gồm những phần sau đây liệt kê theo thứ tự quan trọng: nguyên tắc (triết lý) giáo dục; mục đích giáo dục; giáo trình; giáo chức; môn học; phương pháp dạy; thái độ học; cơ sở vật chất (trường lớp, học liệu, học cụ); tổ chức, sinh hoạt và quy củ học đường; và sự cộng tác của phụ huynh và địa phương.
- Ngân sách giáo dục phải được gia tăng ở mức độ cao tương xứng với nhu cầu của công việc cải tổ. Đây là nhân tố cần phải có cho việc cải tổ được tiến hành thuận lợi. Viện trợ quốc tế về tài chính, cơ sở/dụng cụ, cố vấn và huấn luyện cần nên có ở giai đoạn đầu hoặc trong những trường hợp đặc biệt như việc kiểm nghiệm mô hình giáo dục hoặc để thiết lập những trường Kiểu Mẫu.
- Ba triết lý giáo dục: Nhân bản, Dân tộc và Khai phóng đã thích hợp cho Việt Nam 45 năm về trước, chúng tôi nghĩ bây giờ các nguyên tắc này còn thích hợp hơn nữa ở khung cảnh thanh bình và thống nhất, và với nhu cầu hiện đại hoá và hội nhập quốc tế hiện tại.
- Muốn có giáo dục tốt thì cần phải có thầy giáo tốt. Việc cải tổ sư phạm là rất cần thiết và khẩn cấp. Tu nghiệp, huấn luyện và đào tạo giáo chức ở ngoại quốc và ở tại Việt
- Trên thực tế kinh tế của Việt
- Để theo kịp đà tiến hoá về khoa học, kỹ thuật, kinh tế, thương mại, thông tin, vv của các nước tiền tiến, việc thành lập một số trường kiểu mẫu tại các thành phố lớn trên cả ba miền là cần thiết. Các trường này nhằm giáo dục và đào tạo những học sinh/sinh viên vừa có vốn liếng văn hoá đầy đủ, vừa có năng khiếu trong một lãnh vực chuyên biệt. Đây là những người sẽ trở thành những công dân tốt, những chuyên viên, chuyên gia ưu tú mà Việt
- Về việc cải tổ giáo dục nền trung học nói riêng, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên chính thức mời các giới chuyên môn (kể cả cựu viên chức, cựu giáo sư và học sinh
Vì chúng tôi không phải những chuyên gia giáo dục, những ý kiến trình bày trên sẽ không tránh khỏi sai nhầm hay thiếu sót, kính xin thầy cô, bạn hữu và người đọc bổ sung những sơ xuất đó. Dù sao chúng tôi vẫn hy vọng rằng các kiến nghị này sẽ có một phần nào ích lợi thực tiễn cho sự cải tổ và phát triển giáo dục tại Việt Nam
7. Kết Luận
Trường Trung Học KMTĐ đã là một trung tâm thử nghiệm quy mô và quan trọng nhất trong kế hoạch cải tổ giáo dục trung học miền Nam Việt Nam Saigon và trường KMTĐ. Nhiệm vụ của trường là kiểm nghiệm một đường lối giáo dục mới với kỳ vọng trường sẽ trở thành một mô hình kiểu mẫu cho tất cả các trường trung học công lập phổ thông miền Nam
Các vị giáo sư KMTĐ không những chỉ giúp các học sinh của mình mở tim, mở óc và trở thành những công dân tốt và hữu dụng. Các thầy cô còn để lại một di sản tinh thần to lớn, đó là một mô hình GDTH, những giáo trình, những kinh nghiệm trong việc thực thi công tác giáo dục tại trường. Nếu biết khôi phục, điều chỉnh cho hợp thời và khéo léo tận dụng, đây chính là những vật liệu vô cùng quan trọng và quý báu cho việc xây dựng một mô hình giáo dục trung học thích hợp cho Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hoá, toàn vùng hoá hiện thời. Chúng tôi hy vọng rằng đây sẽ là vai trò và đóng góp của KMTĐ trong quá trình cải tổ giáo dục trung học tại Việt Nam
Kiểu Mẫu Thủ Đức, niềm tự hào được học tập dưới mái trường thân yêu. Ước mong sao đường lối mô hình giáo dục này được nhân rộng trong nền gíao dục của Việt Nam
Trả lờiXóa